Yıldırımdan Korunma Sistemleri
Teknolojinin hızla geliştiği Türkiye'mizde 21. yüzyıla girildiğinde hala yıldırımdan korumasız binalar ve topraklamasız pano, tablo ve makinalar hala can almaktadır. Maddi hasarlara sebebiyet vermektedir.
Yıldırım; deprem, hortum, sel gibi doğal bir afettir.
Diğer afetlerden farklı olarak nadir meydana gelmez, her gün milyonlarca yıldırım düşmektedir.
Düşen yıldırımlar; insanlara, hayvanlara yapılara ve cihazlara zarar verir.
Yıldırımdan korunma için, yıldırımı tanımak ve bu konuda ki bilinçlendirmenin artırılması gerekmektedir.
İnsanların açık alanlarda kendilerini korumaları, yapıları için ise gerekli önlemler almaları gerekmektedir.
Aktif Paratoner
- Yıldırım oluşumunu engelleyebilen bir teknoloji henüz geliştirilememiştir.
- Ancak bu alanda; en başarılı adımlar Aktif Paratoner Sistemleri üzerine atıldığı görülmektedir.
- Aktif paratoner teknolojisi, yapıya yaklaşmış yıldırımı kontrollü bir şekilde yakalayarak, güvenli bir yol üzerinden toprağa ulaştırmak için geliştirilmiştir.
- Doğru, dayanıklı bir sistem tasarlamak olası yangın, can kaybı, yaralanma ve maddi kayıpları önler.
Radyoaktif Kaynaklı Paratonerler
Ra-226 radyoaktif kaynaklı paratonerlerin kullanımı tüm dünyada yasaklanmış olup, Am-241 radyoaktif kaynaklı paratonerlerin Avrupa Birliği ülkeleri tarafından kullanılmadığı bilinmektedir.
Atom Enerjisi Kurumunun yayımladığı 04.01.2000 tarih ve 10700 - 0005 sayılı genelge ile paratoner üretimi için kullanılan radyoaktif kaynakların (Am-241, Ra-226 v.b.) ithalatına 31.03.2000 tarihinden itibaren izin verilmemektedir.
Atom Enerji Kurumunun ilgili genelgesinde '' Bu yasaklama süresiz bir şekilde devam edecektir. '' ibaresi ile ne kadar önem arz ettiğini vurgulamaktadır.
Faraday Kafesi
Faraday Kafesi Nedir?
Faraday kafesi, elektriksel iletken metal ile kaplanmış veya iletkenler ile ağ biçiminde örülmüş içteki hacmi dışardaki elektrik alanlardan koruyan bir muhafazadır.
Bu kafes sayesinde elektrik alanın içeri girmesi ve dışarı çıkması engellenmiş olur.
Faraday kafesi, ilk olarak İngiliz fizikçi Michael Faraday tarafından bulunduğu için Faraday kafesi olarak adlandırılmıştır. İdeal bir Faraday kafesi, kesintisiz iletkenlerden oluşmalı ve kabuk şeklinde korunacak nesneyi sarması gerekmektedir.
Bu ideallik pratikte yakalanamaz, fakat iyi örülmüş bakır bir ağ ekranıyla ideale yaklaşılabilir. En iyi performans için kafesin doğrudan toprağa bağlanmış olması gerekir.
Ağ gözleri ne kadar dar olursa Faraday kafesinin elektromanyetik dalgalara karşı geçirmezlik oranı da o kadar büyük olur.
Yıldırımdan Korunma ve Topraklama Teknik Şartnamesi
Yıldırımdan korunma ve topraklama tesisatlarının, aşağıdaki şartnamalere, yönetmeliklere ve tüzükler uygun olarak yapılması mecburidir.
- (TSE) Türk Standartları Enstitüsü Yapıların Yıldırımdan Korunması Kuralları, TS622 ve Bakım şartnamesi.
- Bayındırlık Bakanlığı Yıldırımdan Korunma Tesisatı Genel ve Teknik şartnamesi ve Bakım şartnamasi.
- İçişleri Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Binaların Yangından Korunma Yönetmeliği 26.07.2002 Resmi Gazete 4.Kısım 7.Bölüm, Madde: 64.
- 3194 Sayılı İmar Kanunu ve ilgili yönetmelikler (Temmuz 2002) Madde: 54.
- Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Parlayıcı, Patlatıcı ve Yanıcı Maddeler Tüzğü (PARPAT) 24.12.1973 Resmi Gazete 2.Kısım, 3.Bölüm, Madde: 57.
- ESE Aktif Paratonerler NFC 17-1002 Fransız Test ve Montaj Standardı.
Yıldırımın ne zaman oluşacağı belli olmadığından tesisiniz deki paratonerlerin çalışabilirliği için yılda en az bir defa
- Tesisiniz de Radyoaktif Paratoner mevcut ise, Radyasyon Doz şiddeti ölçümü (A.E.K. Genelgesi Gereği.
- Radyoaktif Bakanlığı Tüzüğü'ne, A.E.K genelgesi'ne, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yönetmeliği'ne ve Fransız Standardı NFC 14-102'ye göre) yapılması gerekmektedir.
İç Yıldırımlık (Parafudr) ile Yıldırım Etkilerinden Korunma
Yıldırımdan korunma sistemleri Türk standartları ve ulsal standartlar göz önüne alındığında dört sistemin birbiri ile entegre olması sonucunda kurulmalıdır.
Ülkemizde yıldırımdan korunma sisteminin sadece dış yıldırımlık (faraday kafesi, yakalama ucu, gergi teli, paratoner) uygulamaları olarak algılandığı görülmektedir.
Ancak bir yapıda bulunması gereken yıldırımdan korunma sistemleri arasında dış yıldırımlık uygulamaları ve entegrasyonun sadece dört ayağından biridir.
Nitekim nasıl bir masa tek ayak üzerinde durmayıp yıkılır ise yapımız da yıldırım darbesine maruz kaldığında yıldırım deşarjının etkileri karşısında zara görecektir.
Yıldırımdan korunma sistemleri dört sistemin bütünleşmesi sonucu oluşturulmalıdır.
Bunlar iyi bir topraklama sistemi, doğru projelendirilmiş bir eş potansiyel sistem, binamızın dışında yer alacak yapı tipine göre seçilmiş dış yıldırımlık sistemi ve kademeli olarak yerleştirilmiş iç yıldırımlık (ani aşırı gerilim korucu) sistemi olarak sıralanmaktadır.
Bu sistemler bir yapıda standartlar ve teknik açıdan değerlendirdiğimizde olmak zorundadır.
Eğer bir yapıya iç yıldırımlık sistemi kurmayacaksak dış yıldırımlık sistemi kurarak tüm enerji ve veri hatlarımızı, elektronik cihazlarımızı riske atmış olacağız.
Yıldırımın oluşmasını hızlandıran etkenler
Tesisin oturduğu yüksek ve etrafı açık yerler, tesisin yanındaki ENH ve trafo tesisleri, sivri bina çıkıntıları, bacalar, bayrak ve çevre aydınlatma direkleri, kuleler, plon direkleri.
Bina üzerindeki montajlı radyo televizyon anten direkleri, çanak antenleri, tiyatro, cami, kilise, üniversite, sergi binası, hapishanaler, büyük ticarethaneler, bankalar, villalar, büyük hanlar.
Demiryolu istasyonları, mahkeme binaları, stadyumlar, demiryolu köprüleri, silolar, benzin istasyonları, çelik konstrüksiyon binalar, likid gaz dolum tesisleri, askeri bina ve tesisler, müze, kütüphane.
İçinde toplu yaşamın bulunduğu tüm binalarını radyoaktif paratoner, aktif paratoner veya faraday kafesi ile yıldırıma karşı korunması mecburidir. (Bayındırlık Bakanlığı Teknik şartnamesine, Çalışma Bakanlığı Tüzügüne Göre)
Çok büyük bir elektrik olayı olan yıldırım, etkisiz hale getirilemez.
Zarar görmemenin tek yolu, yıldırımı toprağa iletmektir.
Bu nedenle topraklama, yıldırımdan korunmanın temelidir.
Tesisiniz deki; Elektrik pano / tablo ve makinaların koruma topraklamalarında, koruma topraklaması kontrolü veya şartname değerlerinde olmayan parafudur, elektrik panosu, elektrik tablosu, UPS tablosu, trafo tesisi, elektrikle çalışan makinalar.
Akaryakıt tankları, LPG tankları ve pompaları, jeneratörler, metal park, bahçe direklerinin, herhangi bir kazaya sebebiyet vermemeleri ve çalışabilirlik için, yılda en az bir defa koruma ve statik topraklamalarını kontrolü gerekmektedir.
Günümüzün hassas elektronik sistemleri, sağlıklı bir şekilde topraklama yapılsa bile zarar görür.
Evlerdeki televizyonlar, bilgisayarlar, akıllı binalar, ileri teknoloji otomasyon sistemleri, haberleşme sistemleri için özel koruma yöntemleri uygulanmalıdır.
Tesisiniz de; Yıldırımdan koruna tesisatı varsa, çevreye yıldırım düştüğü zaman elektronik makina, cihazların ve kartlarının etkilenmemesi için ana giriş ve cihazlara yıldırım ve aşırı gerilim darbe koruma üniteleri kullanılması gereklidir.
Tesisiniz deki; Radyo / Telsiz / TV antenlerinin ve telefon santrallerimizin manyetik elektriklenmeden etkilenmemesi ve cihazın devre dışı kalmaması için, mutlaka topraklamalarının yapılması ve devrelerine koruma modülü konulması gereklidir.
Bilinçli bir koruma yapabilmek için öncelikle korunacak yapının iyi analiz edilmesi riskine yönelik önlemlerin belirlenmesi ve korunacak yapıya uygun şekilde önlemlerinin alınması gerekmektedir.
Yapının analizi ve ilgili mühendislik çalışmaları, TS EN 62305'e göre yapılmalıdır.
Bu Standart ve NFC 17-102 standardında verilen hesaplama yöntemi ile yıldırımdan korunma seviyesi YKS hesaplanır.
YKS, birden dörde kadar tanımlanmış seviyelerle tanımlanır.
Seviye 1 en riskli seviyeyi, seviye 4 ise riski en düşük seviyeyi anlatır.
Yapının, YKS seviyesine göre uygun koruma sistemi belirlenir.
Hesaplanan ve projesi çizilen yıldırımdan korunma sistemini uygulamak için kaliteli ürün ve kaliteli işçilik gereklidir.
TS EN 50164 standardına sahip ürünler kaliteli ürünlerdir.
Ne yazık ki, ülkemizde kaliteli işçilik için bir standart bulunmamaktadır.
Şirketlerin SMM belgesi, ISO yönetim sistemleri, mühendis kadrosu ve uzmanlıkları değerlendirme kıstası olmalıdır.
Gerçek güvenlik için ileri teknolojiler ve en en güvenli ürünler kullanılmalıdır.
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda;
- Tesisiniz de yıldırımdan koruna tesisatı yok ise yaptırmanız, var ise testlerini yaptırmanız, sökülecek radyoaktif paratonerleriniz var iste sökülmesi (mutlaka Atom Enerjisi Kurumundan Ruhsatlı firmalar tarafından yapılması gerekmektedir.)
- Tesisinde koruma topraklaması yok ise, yaptırmanız için; var ise, testlerini yaptırmanız.
Topraklama tesisatının; periyodik olarak en az yılda bir defa, yer değiştirebilen makinalar için altı ayda bir defa yetkili elektrik mühendisi tarafından muayene ve ölçümü yapılmalıdır.
Gerek Çalışma Bakanlığı müfettişlerinin, gerekse TSE yetkililerinin ilgili yasa ve yönetmelikler gereğince istedikleri muayene ve ölçümler "Gesco Grup" uzman ekiplerince yapılmaktadır.
Atom Enerjisi Kurumundan ruhsatlı ve Elektrik Mühendisleri Odasından "Mühendislik Hizmetleri" yapar tescili ve ISO9001 - 2000 Kalite Yönetim Sistemi belgeli, imalatçı ve montajcı firmamızın, teknik uzman kadrosunun tecrübe ve titizliğinden yararlanmanız için yardımcı olmaya hazırız.